საარჩევნო ბანერები, როგორც პროპაგანდის იარაღი
2024 წლის 26 ოქტომბერს დამოუკიდებელი საქართველოს ისტორიაში მორიგი საპარლამენტო არჩევნები ჩატარდა. მართალია, ამ ამბის შემდეგ ერთ თვეზე მეტი გავიდა, მაგრამ ქუჩაში ჯერ კიდევ ვხედავთ წინასაარჩევნოდ გაკრულ პოსტერებს, ზოგს კედელზე, ზოგს კი - განათების ბოძზე, ზოგს მთლიანს, ზოგსაც - ნახევრად ჩამოხეულს, წითელს, ლურჯს, ყვითელს, მწვანეს, მშვიდობას, უზრუნველ მომავალს, 1000 ლარიან პენსიას და ღირსებით ევროპისკენ სვლას რომ გვპირდება - მოკლედ, ყველანაირს.
სინამდვილეში, საარჩევნო ბილბორდები უბრალო სურათები სულაც არაა. მათში ჩადებული ფერები, სიტყვები და სხვადასხვა დეტალის განლაგებაც კი წინასწარ განზრახულია, რათა თითოეული გამვლელის გონებას შეეხოს. საინტერესოა, რა გავლენას ახდენენ ეს სიმბოლოები ამომრჩევლის ქვეცნობიერზე. იქნებ სულაც ერთ-ერთი ბანერის წინ ჩავლისას მიიღე გადაწყვეტილება, ვისთვის უნდა მიგეცა ხმა?
ომი თუ მშვიდობა?
2024 წლის 26 სექტემბერს, საპარლამენტო არჩევნებამდე ზუსტად ერთი თვით ადრე, თბილისის ქუჩებსა და საზოგადოებრივ ტრანსპორტში გამოჩნდა „ქართული ოცნების“ წინასაარჩევნო ბანერები. ბილბორდების ერთ ნაწილში ჩანს რუსეთის მიერ ომის დროს უკრაინაში დაბომბილი შენობები, ხოლო მეორე ნაწილში მმართველი პარტიის მიერ აშენებული თუ რეაბილიტირებული ობიექტები. ბანერებს თან ახლავს წარწერაც: „არა ომს, აირჩიე მშვიდობა“. გარდა ამისა, ჩვენ ვნახეთ საყელურებით დაბმული ოპოზიციური პარტიების ლიდერები წარწერით: „არა ომს! არა აგენტურას!“.
რატომ გამოიყენა „ქართულმა ოცნებამ“ წინასაარჩევნო კამპანიის ასეთი ფორმა? რისი თქმა სურდა ამით პარტიას და რამდენად მომგებიანი აღმოჩნდა მათთვის ეს ნაბიჯი? - აღნიშნულ კითხვებს სოციოლოგი იაგო კაჭკაჭიშვილი პასუხობს. მისი შეფასებით, ე.წ. "ომისა და მშვიდობის ბანერები" ნეგატიური მობილიზაციის ინსტრუმენტია, რომელსაც მმართველი პარტია უკრაინასთან საკუთარი უპირატესობის საჩვენებლად იყენებს.
ცხადია, როდესაც ამ სახის და ამ მასშტაბის წინასაარჩევნო საკომუნიკაციო კამპანიას აწარმოებ, ყოველთვის წინასწარ გყავს განსაზღვრული სამიზნე აუდიტორია. მაგალითად, ამერიკის შეერთებულ შტატებში 2008 წელს ბარაკ ობამას კამპანიამ განსაკუთრებული ყურადღება გაამახვილა ახალგაზრდებზე და ეთნიკურ უმცირესობებზე. სოციალური მედიის გამოყენება და სპეციალურად ზემოთ აღნიშნული აუდიტორიისთვის შექმნილი მესიჯები ("Hope" და "Change") საკმაოდ კარგი შედეგის მომტანი აღმოჩნდა საპრეზიდენტო კანდიდატისთვის.
გარდა ამისა, შეგვიძლია გავიხსენოთ 2016 წელს დიდი ბრიტანეთში ჩატარებული ბრექსიტის რეფერენდუმი, სადაც "Leave" კამპანიამ სამიზნე აუდიტორიად აირჩია სოფლად მცხოვრები მოსახლეობა და ფაქტობრივად განათლების არმქონე ჯგუფები, რომლებიც დიდ უკმაყოფილებას გამოთქვამდნენ ევროკავშირის პოლიტიკით. კამპანიის დროს მიზანმიმართულად იყენებდნენ ტრადიციულ მედიას და ისეთ ემოციურ მესიჯებს, როგორიცაა "Take Back Control."
ვინ იყო „ქართული ოცნების“ წინასაარჩევნო კამპანიის სამიზნე აუდიტორია? - აღნიშნულზე საკუთარ ვარაუდებს გამოთქვამს ანალიტიკოსი არჩილ გამზარდია. იგი რამდენიმე სხვადასხვა კატეგორიის ამომრჩეველზე საუბრობს. მათ შორის არიან გარკვეული შიშებისა თუ ფობიების მქონე ჯგუფები და ასევე საზოგადოების ის ნაწილი, ვისაც სჯერა რომ 2008 წელს ომი საქართველოს იმდროინდელმა ხელისუფლებამ დაიწყო.
ქართული საარჩევნო ბანერების ევოლუცია
საარჩევნო ბანერების განვითარება საქართველოში 1990 წლიდან დაიწყო, როდესაც საბჭოთა კავშირის დაშლის კვალდაკვალ, სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანი იყო საზოგადოებაში პატრიოტიზმის გრძნობის გაღვიძება. სწორედ ამ დროს, „მრგვალი მაგიდა - თავისუფალი საქართველო“ ქმნის პირველ პოლიტიკურ ბანერებს, რომლებზეც ისეთი სახის ეროვნულ ლოზუნგებს ვხვდებით, როგორებიცაა ბორჯღალი, საქართველოს დროშა და ამონარიდები ქართული ნაწარმოებებიდან. შავ-თეთრმა, ერთი შეხედვით ძალიან მარტივმა ბანერებმა თავისი მისია პირნათლად შეასრულა - გამოაფხიზლა ქართველი ერი და დაეხმარა წლების წინ დაკარგული დამოუკიდებლობის მოპოვებაში.
თავისებური, საკმაოდ საინტერესო სტილით ხასიათდება „საქართველოს მოქალაქეთა კავშირის“ საარჩევნო ბანერები. ფერად, შედარებით უფრო თანამედროვე პოლიტიკურ პოსტერებზე ვხედავთ ჩვეულებრივ, რიგით ქართველებს, რომელთა ფონზე სხვადასხვა ლოზუნგებია აღბეჭდილი: „ვაზი უნდა ხარობდეს“, „პური უნდა ცხვებოდეს“, „ბავშვები უნდა იცინოდნენ“.
„საქართველოს მოქალაქეთა კავშირის“ ბანერებმა თავისი სიმარტივით და ემოციური გზავნილებით ბიძგი მისცა 2000-იანებში არსებულ პოლიტიკურ პარტიებს შეექმნათ უფრო მეტად ფერადი, მრავალფეროვანი და ემოციური წინასაარჩევნო პოსტერები. ასეც მოხდა. XXI საუკუნის დასაწყისში ჩვენს ქვეყანაში პოლიტიკურ ბილბორდებზე ჩნდება ე.წ. „მტრის ხატის“ ფენომენი. ამის თვალსაჩინო მაგალითია მიხეილ სააკაშვილის ბანერზე დატანილი წარწერა: „თბილისი შევარდნაძის გარეშე“, რომელმაც საპარლამენტო არჩევნების დროს სახე იცვალა და გახდა: „საქართველო შევარდნაძის გარეშე“.
2004 წელს ხელისუფლებაში მოსულმა „ერთიანმა ნაციონალურმა მოძრაობამ“ შემდგომი არჩევნებისთვის თავიანთ ბილბორდებზე გამოხატა ხელისუფლების შენარჩუნების სურვილი წარწერებით: „არ შეაჩერო შენება“ და „გასაკეთებელი კიდევ ბევრია“. გარდა წარწერებისა, ასევე აღსანიშნავია სურათებიც. აი მაგალითად, ღიმილიანი მიხეილ სააკაშვილი ხვდება ასაკოვან მოსახლეობას, რომელიც იმედიანი თვალებით შეჰყურებს ქვეყნის იმდროინდელ პრეზიდენტს - ეს ხომ პოპულიზმის ზეიმია?
პოპულიზმი ვახსენე და გვერდს ვერ ავუვლი „ქრისტიან-დემოკრატიული მოძრაობის“ ერთ-ერთ გამორჩეულ ბანერს. „გაზი - 10 თეთრი, დენი - 5 თეთრი, წყალი - უფასო“ - ეს იმ პოპულისტური და არარეალური დაპირებების ჩამონათვალია, რომელიც გიორგი თარგამაძის, ინგა გრიგოლიასა და გიორგი ჭანტურიას ფოტოებს „ამშვენებს“. აღნიშნულ ბანერს შეგვიძლია ვუწოდოთ „პოპულიზმი, როგორც წარმატების გარანტი“, რადგან დაპირებების ამ ნუსხამ 2010 წლის თვითმმართველობის არჩევნებში „ქრისტიან-დემოკრატიულ მოძრაობას“ ღირსეული მეორე ადგილი მოუტანა საქართველოს ყველა თვითმმართველ ერთეულში, გარდა თბილისისა.
პოლიტიკური ბანერები საქართველოში დროთა განმავლობაში არა მხოლოდ ტექნიკურად დაიხვეწა, არამედ შინაარსობრივადაც მრავლისმთქმელი გახდა. 1990-იანი წლების შავ-თეთრი, მოსაწყენი ბანერებიდან, 2000-იანი წლების ფერად და მრავალფეროვან პოსტერებამდე ევოლუცია ცალსახაა.
პროპაგანდის უცვლელი ენა
საბჭოთა პროპაგანდა ერთ-ერთი ყველაზე ძლიერი იარაღი იყო კომუნისტური რეჟიმის იდეების გასავრცელებლად და საზოგადოებაზე კონტროლის დასამყარებლად. პროპაგანდის ძირითადი თემები იყო ე.წ. „მტრის ხატის“ შექმნა, სოციალიზმის უპირატესობებზე ხაზგასმა და საბჭოთა მოქალაქის "იდეალური" ცხოვრების აღწერა.
1990-იანი წლებიდან ყოველთვის შეიმჩნეოდა წინასაარჩევნო კამპანიებში საბჭოთა სტილი, თუმცა 2024 წელს პარტია "ქართული ოცნება" ფაქტობრივად ერთი-ერთში იმეორებს 70 წლის წინანდელ პროპაგანდისტულ მეთოდებს, იმ მეთოდებს, რომელსაც მსოფლიო ისტორიაში ერთ-ერთი ყველაზე სასტიკი რეჟიმი იყენებდა.
საბოლოო ჯამში, შეიძლება ითქვას, რომ საარჩევნო ბანერები არა მხოლოდ კომუნიკაციის ინსტრუმენტად გამოიყენება, არამედ საზოგადოების ფსიქოლოგიაზე ზემოქმედების მძლავრ საშუალებადაც გვევლინება. ისტორია ცხადყოფს, რომ ბანერები იდეალურ იარაღად იქცნენ ქართველი პოლიტიკოსებისთვის, რომლებიც ცდილობენ ამომრჩეველთა ემოციების, შიშებისა და მოლოდინების მართვას. თუ 1990-იანი წლების პოლიტიკური ბანერების მიზანი ეროვნული იდენტობისა და თავისუფლების გრძნობის გაღვივება იყო, 2024 წელს საარჩევნო ბილბორდებზე ვხვდებით მკვეთრად გამოხატულ აგრესიულ და შიშზე დაფუძნებულ მესიჯებს. თითოეული პოსტერი ჩვენი ისტორიის, საზოგადოებისა და პოლიტიკური პროცესების სარკეა, რომელიც თვალსაჩინო ფაქტებად აქცევს იმას, რაც ჩვენთვის ხშირად შეუმჩნეველი რჩება.